“De slaven kochten voedsel om een maaltijd te bereiden”

Door Bas Clercx | De slaven kochten voedsel om een maaltijd te bereiden: Servi cibum emerunt ad cenam parandam. Dit was een zin die ik onlangs mijn leerlingen voorlegde. Niet bij de behandeling van antieke slavernij, maar bij de uitleg van de grammatica, hier het gerundivum. Ik had de PowerPoint van de methodewebsite gehaald en eerlijk gezegd kritiekloos in mijn les geïntegreerd. Voor de Grieken en de Romeinen was slavernij een gegeven. Er waren brute slavendrijvers of verlichte slavenhouders, maar je kunt er niet omheen dat het hebben van andere mensen als bezit, om te gebruiken, een alomtegenwoordig fenomeen was in de oudheid. Pas tijdens de les zag ik het voorbeeld goed, en de leerlingen zagen dat ik me ervoor geneerde.

De opmerking dat leerlingen bij de klassieke talen eerder de woorden voor oorlog en vrede leren, dan een zin om een fatsoenlijk stuk brood te bestellen, komt niet uit de lucht vallen. De teksten die ons na ruim 2000 jaar zijn overgeleverd gaan niet over stokbrood kopen bij de bakker en snijden onderwerpen aan die de scherpe kanten van het menselijk bestaan opzoeken: liefde, haat, oudermoord, broedermoord, dood, leven. Dit biedt leerlingen een instrument om in een gecontroleerde omgeving hierover na te denken. Dit past ook bij de leeftijd van de doelgroep. Juist op deze leeftijd denken pubers na hoe zij in hun vriendengroep passen, wat hen in die omgeving uniek maakt: Hoe sta ik in het leven? Wat vind ik belangrijk? En: wat had ik gedaan als ik toen had geleefd?

Die gedachtevorming wordt geholpen door de heftige emoties en gebeurtenissen die langskomen in de klassieke literatuur. Door de afstand in tijd is die gedachtevorming misschien wel extra scherp. Leerlingen hebben, met andere woorden, een zandbak om hun morele bouwsels uit te proberen, voordat ze naar de grote-mensenzandbak moeten.

In toenemende mate engageren schoolmethodes zich door de oudheid te actualiseren. Het is dan wel goed om rekening te houden met de gevoeligheden van het heden. Mij lijkt het fout om onderwerpen te vermijden, maar iedere discussie heeft wel zijn plaats. Onderwerpen moeten op een veilige manier gekaderd worden, zodat schokfactor niet de reflectie overschreeuwt.

Een eerste fout voor mij als docent was bijvoorbeeld om ongestructureerd een opdracht te behandelen waarin de vergelijking werd gemaakt tussen de Romeinse gladiatorenspelen en de doodstraf in het heden. Bleu als ik was, liet ik ’s ochtends op de nuchtere maag de vraag vallen wie voor of tegen de doodstraf was – en rest van de les was ik de orde kwijt.

Op dit punt wil ik terugkomen op de titel van dit stuk. Het was mij pas tijdens de les opgevallen hoe beroerd het was een woord als servi (slaven) in een ongecontroleerde omgeving als voorbeeld te nemen. Er zijn toch wel andere voorbeelden te bedenken, die niet refereren aan iets pijnlijks als antieke slavernij?

Is het niet goedkoop om slavernij hier slechts als voorbeeld te gebruiken? Ik moet eerlijk zeggen dat ik het rijtje op –us altijd vervoegd heb met servus (de slaaf); er zijn, lijkt me, genoeg woorden te bedenken die ook twee lettergrepen hebben (kort genoeg om de rijtjes vaak op te schrijven). Als je eenmaal met deze bril leergangen klassieke talen doorbladert, zie je talrijke voorbeelden waar servi, servae, of οἱ δοῦλοι  (de slaven) gewoon als grammaticaal voorbeeld langskomen.

Wat moeten we dan met die servi? Wat mij betreft niet de slavernij verbloemen, want zo negeren we het enorme leed dat die mensen is aangedaan. Het zou misschien wel goed zijn om de moeilijkere thema’s van de oudheid gekaderd te behandelen. De vraag kan al beginnen met de vertaling van servus: laat de leerling zelf nadenken of die de vertaling ‘slaaf’ of ‘slaafgemaakte’ geschikter vindt. En natuurlijk zeer belangrijk: waarom kies je hiervoor? Als docent hoef je geen stelling te nemen. Het is handig de denkvormen te faciliteren, maar vermoedelijk zullen ze je om jouw mening vragen: dan hebben ze iets om tegenaan te trappen.

Bas Clercx schrijft vanaf het Sint-Oelbertgymnasium te Oosterhout.


'“De slaven kochten voedsel om een maaltijd te bereiden”' has no comments

Geef als eerste commentaar hierop!

Wil je jouw gedachten delen?

Your email address will not be published.

Deze website is onderdeel van de Vereniging Classici Nederland en gerealiseerd door AdCon Online Marketing.