Iconen: Hermafroditus

Hermafroditus was de zoon van de god Hermes – de boodschapper van de Griekse goden van de Olympus – en Afrodite, de godin van de liefde. Hij was een fanatiek jager en als opbloeiende jongeman belandde hij op een van zijn tochten bij een poel in de bossen in de buurt van Caria (in de omgeving van de huidige Turkse stad Bodrum). Daar stuitte hij op de waternimf Salmakis, die als een blok voor hem viel.

Zij haalde alles uit de kast om Hemafroditus te verleiden, maar die wees haar af. Toen ze was vertrokken – of tenminste, dat dacht Hermafroditus – kleedde hij zich uit om zich in de vijver te baden. Daar werd hij besprongen door Salmakis, die had verstopt om haar kans af te wachten. Terwijl Hermafroditus probeerde zich aan de opdringerige nimf te ontworstelen, riep zij de goden aan met de wens dat ze nooit van Hermafroditus zou worden gescheiden. Haar wens werd verhoord, hun lichamen gingen in elkaar op en Hermafroditus veranderde in een tweeslachtig mens. Hij probeerde nog wel zijn verandering ongedaan te maken, maar tevergeefs… een eenmaal genomen goddelijke beslissing kan niet worden herroepen. Hermafroditus ging voortaan door het leven met een penis en borsten.

In Pompeï is een fresco gevonden van Hermafroditus en de god Pan. Op het oog gaat het hier om een ontmoeting met bijbedoelingen, want Pan staat afgebeeld met een erectie, maar tegelijk lijkt hij zich geschrokken af te wenden; blijkbaar dacht hij dat Hermafroditus een vrouw was. Maar er zijn ook heel andere manieren om het verhaal van Hermafroditus te beschouwen. De schrijver en redenaar Alkifron rept van een tempel voor Hermafroditus, waar hij blijkbaar werd geëerd als beschermheer van het huwelijk, waarin man en vrouw één zijn.

Waarom is dit verhaal nu nog steeds belangrijk?

Van de naam Hermafroditus is ons woord hermafrodiet afgeleid als aanduiding voor een tweeslachtig wezen. Lang werd het ook gebruikt voor mensen die zowel een mannelijk als een vrouwelijk geslachtsdeel hadden, maar tegenwoordig is ‘interseksueel’ meer in zwang.

Het verhaal van Hermafroditus roept onvermijdelijk vragen op over de (fysieke en geestelijke) scheidslijn tussen de geslachten. Je hoeft geen lid van de LHBTQI-gemeenschap te zijn om tot het inzicht te komen dat die minder zwart wit is dan het op het eerste gezicht lijkt.

Welke vragen roept dit verhaal op?

Wie de Griekse mythologie bestudeert, ziet dat de Griekse wereldbeschouwing allesbehalve zwart-wit was. De goden hielden er bijvoorbeeld ook seksueel weinig vast omlijnde voorkeuren op na: mannen met vrouwen, mannen met mannen, vrouwen met vrouwen, daar werd in de mythologie niet heel moeilijk over gedaan. De Atheners zagen ook verhoudingen tussen oudere mannen en jonge mannen niet direct als een probleem; anders dan in bijvoorbeeld Sparta, waar zo’n verhouding vooral platonisch moest blijven.

Dat klinkt allemaal heel progressief, maar voor de discussie is het de moeite waard om het verhaal van Hermafroditus te gebruiken als aanknopingspunt om eens een slagje dieper te gaan: wat kunnen we leren van de Grieken op dit gebied?