“Ik snap er geen iota van”

Het Oudgrieks is niet altijd even eenvoudig; wie Grieks op school heeft gekregen kan daarover meepraten. Maar als je zo nu en dan met de handen in het haar gebogen zat (of: zit!) over een Griekse tekst, sta je niet alleen. Voor veel mensen uit de Klassieke traditie was Grieks een struikelblok. In Engeland vindt men nog de staande uitdrukking: it’s all Greek to me. In goed Nederlands: ik snap er geen iota van.

Opvallend genoeg komt die laatste uitdrukking, “It’s all Greek to me” uit het Latijn. Romeinen, met name die met intellectuele pretentie, werden als kind zowel Latijn als Grieks aangeleerd. Vrijwel alle dichters konden Grieks lezen, spreken en schrijven. De in Rome geboren keizer Marcus Aurelius (121-180 n. Chr.) draaide er zijn hand niet voor om zijn filosofische beschouwingen in het Grieks, niet het Latijn, op papier te zetten. De norm van Latijn én Grieks was nog volop van kracht in de tijd van Augustinus (354 – 430 n. Chr.). Hij klaagde dat hij als schooljongen altijd moeite had het Grieks onder de knie te krijgen.

Na de val van het Romeinse Rijk was het in West Europa met de kennis van het Grieks snel gedaan. (Voor het Oost-Romeinse Rijk, waar Grieks de voertaal was en bleef, lag dat uiteraard anders). Het Latijn bleef echter onverminderd in zwang. Het kon zo dus gebeuren dat Middeleeuwse kopiisten en schrijvers in Latijnse teksten uit de Romeinse tijd werden geconfronteerd met Griekse citaten waar ze niet mee uit de voeten konden. Middeleeuwse monniken, die deze manuscripten overschreven, schreven dan in de zijlijn: graeca, non leguntur: Het is Grieks, dat is niet te lezen.

Tijdens de 13^e eeuw leefde de kennis van het Grieks weer langzaam op. Teksten van Plato en Aristoteles konden weer worden gelezen en vertaald. Dat ze echter zo vaak vertaald werden (naar het Latijn, dat dan weer wel!) spreekt boekdelen over hoe wijdverbreid het Grieks toen was. Een van de beste Middeleeuwse vertalers zal overigens ook Nederlands gesproken hebben. De Belg Willem van Moerbeke (ong. 1215-1280) vertaalde een imposant aantal werken van met name Aristoteles naar het Latijn.

Het duurde echter tot de Renaissance tot het Grieks zich via de humanisten, de universiteiten, en later ook de gymnasia weer serieus aan terrein won. Het is aan de eigenwijsheid van de humanisten te danken dat we daarom én Latijn én Grieks kunnen leren op de middelbare school. Mensen als Erasmus stonden erop dat de gehele klassieke traditie zelfstandig beschikbaar bleef voor iedereen. Niemand zou afhankelijk moeten zijn van kopieën in een andere taal. Misschien is het wel daarom dat de uitdrukking “it’s all Greek to me” in Nederland in onbruik is geraakt – en dat is maar goed ook! Door de inspanningen van de humanisten ging er opnieuw een venster open met onbelemmerd uitzicht op de rijkdommen die ook de oude Grieken zoals Homerus, Plato en Aristoteles ons te bieden hebben.