Iconen: De grafrede van Pericles

In 431 voor Christus houdt de Atheense staatsman Pericles een grafrede – geschreven door Thucydides – voor de soldaten die zijn gesneuveld in de Peloponnesische Oorlog, de strijd tussen Athene en aartsrivaal Sparta. Pericles richt zich tot de nabestaanden, maar zijn verhaal gaat veel verder dan het gedenken van de doden; het is een voorbeeld voor elke democratische leider van nu.

Pericles houdt een lofrede op de stad Athene, de stad die de bakermat is van de democratie, een plek waar de vrijheid van meningsuiting als een groot goed wordt beschouwd. De open samenleving van Athene, betoogt Pericles, is de moeite waard om voor te strijden en voor te sterven.

Alle mooie woorden ten spijt, met democratie alleen win je nog geen oorlog. De geharde krijgers van Sparta zouden de Peloponnesische Oorlog in 404 voor Christus definitief in hun voordeel beslechten.

Waarom is dit verhaal nu nog steeds belangrijk?

Van tijd tot tijd wordt onze samenleving opgeschrikt door terroristische aanslagen; recent nog in Berlijn, Parijs, Nice, Londen en Manchester. In de reacties van bijna alle politieke leiders na zo’n aanslag klinken de echo’s van Pericles’ grafrede door: ze benadrukken de waarde van vrijheid en democratie, en waarschuwen ons ervoor om die waarden overeind te houden.

Welke vragen roept dit verhaal op?

In Nederland hebben we de democratie omarmd als de staatsvorm die het beste bij ons past, en Pericles zou trots op ons zijn. Maar wie eens over de grens kijkt, ziet veel democratieën die het met de principes van die staatsvorm wat minder nauw nemen: denk aan Turkije, Rusland en het Midden-Oosten.

En hoe goed doen we het zelf eigenlijk? De rede van Pericles gaat over vrijheid als voorwaarde voor geluk, maar ook over grenzen aan die vrijheid: vrijheid, zegt Pericles, maakt ons nog niet wetteloos. Dat debat is meer dan actueel in Nederland, zeker nu ons land steeds veelkleuriger wordt: waar houdt mijn vrijheid op en begint de jouwe? En wat zijn de waarden waar we echt voor willen staan?