Plato’s wekker

Veel van ons herkennen het: in de winter is het lastiger om ’s ochtends uit bed te komen. Opstaan als het nog donker is, heeft iets tegennatuurlijks. Biologisch wiegt het lichaam mee met dag en nacht, licht en donker. Hulde daarom aan de wekker, die ons een handje helpt onze biologische klok te overwinnen.

De uitvinding van de wekker wordt toegeschreven aan de Griekse filosoof Plato. Zijn wekker was gebaseerd op een waterklok, de clepsydra. Het principe van de waterklok lijkt op dat van een zandloper: je hebt een reservoir met water dat langzaam leegloopt, en met een schaal kun je aflezen hoeveel tijd er is verstreken.

Over de precieze werking van Plato’s wekker zijn verschillende verhalen in omloop. De meest gangbare is dat het water van de ene kruik naar de andere liep, en dat het water in de laatste kruik de lucht in die kruik door een nauwe opening perste en daarmee een fluitje liet blazen. Er is ook een verhaal dat het water in de tweede kruik op een vastgestelde tijd een schaaltje met loden balletjes liet omkieperen op een koperen plaat. Een exemplaar van Plato’s wekker is te zien in het museum voor Oude Griekse Technologie in de havenstad Katakolo.

Er waren meer praktische toepassingen voor de waterklok. De Romeinen gebruikten waterklokken bijvoorbeeld in de rechtbank om de spreektijd van aangeklaagden en getuigen bij te houden en om te voorkomen dat debatten in het parlement eindeloos uitliepen.

Afbeelding toont de werking van Plato’s wekker. Uit: ‘Time’s pendulum’ – Jo Ellen Barnett