Iconen: Aristophanes en de bolmensen

In Plato’s boek Het Symposium (385 voor Christus) staat de liefde centraal. Een groep Atheense mannen bespreekt tijdens een eet- en drinkfestijn de liefde. Komedieschrijver Aristophanes neemt de mythe van de bolmens als uitgangspunt. Die mythe vertelt ons dat de mens er vroeger heel anders uitzag: niet zoals nu, met twee armen en benen en een hoofd, maar met vier ledematen en twee hoofden. Deze ‘bolmensen’, met de ruggen tegen elkaar aan, waren er in drie soorten. Je had bolmensen van wie beide helften mannelijk waren, bolmensen met twee vrouwelijke helften en je had ook de combinatie man-vrouw.

De goden zagen dat de bolmensen te machtig werden en naast hun schoenen gingen lopen. Om de macht van de mensheid in te dammen, besloot de oppergod Zeus de bolmensen in tweeën te splitsen. Zo kreeg de mens zijn huidige gedaante. Maar de gesplitste mens was eenzaam en verloren, en ging dus op zoek naar zijn wederhelft. Met het vinden van die wederhelft kwamen liefde en geluk. En, afhankelijk van welk menstype je was geweest, kon een man op zoek zijn naar een andere man of een vrouw, en een vrouw naar een andere vrouw of een man.

Waarom is dit verhaal nu nog steeds belangrijk?

Geweld tegen homo’s en lesbiennes haalt geregeld de krant; onlangs nog werden homo’s in Arnhem mishandeld, en een lesbisch stel in Rotterdam. De Atheners in de oudheid deden minder krampachtig over homoseksualiteit. De platonische liefde tussen heren was heel normaal, en ook meer fysieke herenliefde werd breed geaccepteerd: er waren bijvoorbeeld badhuizen waar oudere mannen (met baard) zich lieten behagen door mooie jongens (zonder baard), en niemand deed daar moeilijk over.

Welke vragen roept dit verhaal op?

De les van Aristophanes is niet mis te verstaan: homoseksualiteit is normaal. Zo zie je maar weer dat een andere cultuur vaak heel anders naar de wereld kijkt dan de onze. Het is overigens wel belangrijk om te bedenken dat Aristophanes een komedieschrijver was: mogelijk gedacht hij deze metafoor om de verschillende vormen van liefde te verklaren, en niet zozeer om er iets van te vinden.

Een voorbeeld uit de lespraktijk, door Rico Seerden en Berthil Oljans

Vergilius voor homo-acceptatie

Op het Hofstad Lyceum in Den Haag kwam onlangs een gymnasiast uit de vijfde klas ‘uit de kast’. Op signalen van enige sociale frictie tussen hem en enkele medeleerlingen, hebben we direct besloten het geplande lesprogramma Latijn aan te passen.

Enige jaren geleden hadden we in het kader van een Europees project een lesboekje gemaakt met Latijnse teksten waarin homoseksualiteit een rol speelt. Dit project had als doelstelling om ‘negatieve houdingen van jongeren tegenover homoseksualiteit te voorkomen’. Het achterliggende idee is dat de tolerantie tegenover homoseksualiteit toeneemt bij de confrontatie ermee in het dagelijks leven.

De klas las onder andere het verhaal over de god Apollo die tijdens een sportwedstrijdje per ongeluk zijn geliefde Hyacinthus doodt met zijn discus. Hyacinthus’ dood en Apollo’s verdriet worden ontroerend beschreven in Ovidius Gedaanteverwisselingen. Ook lazen de leerlingen het verhaal over een herder die zijn grote liefde probeert te verleiden. Met alles wat het platteland te bieden heeft probeert hij Alexis’ hart te winnen: verse schapenmelk, geurige veldboeketten, fluitspel, allerhande vruchten en kruiden. Zijn aandoenlijk onhandige versierpogingen en zijn geleidelijke besef dat hij Alexis nooit gaat krijgen, worden prachtig verwoord in Vergilius’ tweede Herdersdicht.

Door de grote afstand in tijd, plaats en cultuur wisten de gedichten van Ovidius en Vergilius de initiële spanning rondom het onderwerp homoseksualiteit weg te nemen. Tot onze tevredenheid konden onze leerlingen de gedichten nog waarderen ook!

De lesmethode is te downloaden via deze link. De docentenhandleiding is op aanvraag digitaal te verkrijgen via Berthil Oljans en Rico Seerden.