Kunst, propaganda en de macht

Door Wim Tromp Meesters, ambassadeur Klassieken.nu en docent klassieke talen op het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam

Kunst heeft altijd een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitgeoefend op de mensen bovenaan de politieke en maatschappelijke ladder. De mogelijkheden die je met kunst hebt om je regime te rechtvaardigen! De kansen die er zijn om met kunst je regime te versterken, ook en vooral in de harten van je eigen onderdanen!

Die neiging bij machthebbers om kunst in te zetten als propagandamiddel is niet van vandaag of gisteren. Keizer Augustus wist precies hoe hij zichzelf kon neer laten zetten als ‘vredesvorst’: Vergilius, Horatius, en in de beeldende kunst de Ara Pacis. Topkunstenaars en topkunst, maar allemaal met een wel heel speciale invalshoek: het verheerlijken in meer of mindere mate van de regerende Octavianus, brenger van vrede na een aantal verwoestende burgeroorlogen.

Hoort de geschiedschrijver Livius ook in het hierbovengenoemde rijtje thuis? Was zijn geschiedwerk een rechtvaardiging van Augustus’ bewind? Of bespeuren we stiekem republikeinse ondertonen in zijn Ab Urbe Condita? Kortom: waar staat Livius ten opzichte van de heersende macht?

Om het antwooord op die vraag scherp te krijgen leek het interessant om te kijken naar een vergelijkbare situatie, maar in een andere tijd en een andere plaats.

Op het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam werden vier goede leerlingen in staat gesteld om zo’n onderzoek uit te voeren. Ze verdiepten zich in de positie van de componist Sjostakovic ten opzichte van de heersende dictator Stalin. Dat Sjostakovic in zijn muzikale genie geremd werd door ‘de man van Staal’ staat buiten kijf. Maar hoe werkte dat? In hoeverre bemoeide Stalin zich persoonlijk met het werk van de componist? In hoeverre trok Sjostakovic zich daar iets van aan?

Door deze vraag aan te pakken kregen de leerlingen een dieper inzicht in de relatie tussen kunst en macht. Vervolgens stelden ze zich de vraag: Is Augustus te beschouwen als een soort een proto-Stalin? In welk opzicht komen de twee leiders overeen en waarin verschillen ze? Kun je een antwoord op die vraag vinden door het leven en werk van de twee kunstenaars te bestuderen?

Leeringen die al hadden bewezen goed met (Latijnse) teksten om te kunnen gaan en/of een goed gevoel voor taal en muziek hadden werden vrijgesteld van het volgen van de reguliere lessen om het werk van Livius zelfstandig te bestuderen (te vertalen en te interpreteren). Ze lazen de roman ‘The Noise of Time’ van Julian Barnes om zich een beeld te vormen van de tijd van Sjostakovic. In dit prachtige boek wordt het leven van de componist van binnenuit beschreven.

Om het onderzoek af te ronden met een concreet resultaat schreven ze alle vier een essay, waarin ze hun bevindingen optekenden.

In een mondeling tentamen werd er twee aan twee gesproken over de teksten van Livius, de roman van Barnes, het werk van Sjostakovic en wat dat allemaal met elkaar te maken had.

Docenten èn leerlingen gaven achteraf te kennen dat ze zeer hadden genoten van de ervaring.