Op Romereis

De Romereis een vast onderdeel van een opleiding in de klassieke talen. Na vijf of zes jaar te hebben geblokt op het oude Rome en Griekenland, maken veel middelbare scholieren een reis naar Rome of Athene.  Deze reis is zo’n rotsvast onderdeel van de opleiding Grieks en Latijn, dat een bespreking best mag beginnen met wat kritiek op reizen ín een klassieke taal:

“Mensen gaan [op reis] om de hoogte van bergen te bewonderen, de immense stromen van de zee, het ellelange verval van rivieren, de kust van de Oceaan of het wentelen van de sterren. Maar ze negeren zichzelf, en verwonderen zich er niet over.” 

Dat zegt Augustinus in het tiende boek van zijn Belijdenissen.[1] Hij schrijft daar over het geheugen en zegt: het belangrijkste zit tussen je oren. Begrip, verstand, herinneringen, ze zijn allemaal niet aan tijd en plaats gebonden. 

Zo is het ook met de aoristus medium of de ablativus absolutus, het tweede triumviraat, de vijfhonderdschepel-mannen van Solon of iedere andere les uit de Griekse en Latijnse taal en cultuur. Voor het aoristus medium hoef je niet naar het theater in Epidauros, voor de ablativus absolutus niet naar het Forum Romanum. Waarom dan toch op Romereis? Waarom trekken sommige klassen Grieks toch naar Athene en Delphi? 

De cynici zullen stellen: als zoethoudertje, een doekje voor het bloeden na een anderszins stoffig schoolvak. Weer anderen: omdat het traditie is, zo doen we dat nu eenmaal. Beiden zijn een beetje waar. Het is zeker zo dat de Romereis al een oud fenomeen is, en dat de Rome- of Griekenlandreis meespeelt in de keuze voor een opleiding in de klassieke talen. Maar dat is niet het hele verhaal. 

Een vroege Romereiziger vat de ervaring om voor het eerst de Eeuwige Stad in het echt te zien zo samen: “Alle dromen uit mijn jeugd zie ik nu levend voor me: de eerste gravures die ik me herinnerde (mijn vader had een ansicht van Rome in de gang gehangen), zie ik nu in het echt. Alles wat ik in schilderijen en tekeningen, gravures en houtsneden, gips en kurk al zo lang ken, staat nu samen voor me. Waar ik ook ga, vind ik iets bekends in een nieuwe wereld. Het is helemaal zoals ik het me bedacht had, en helemaal nieuw. Hetzelfde kan ik zeggen van mijn beschouwingen, van mijn ideeën. Ik heb geen geheel nieuwe gedachten gehad, niets helemaal vreemd gevonden. Al het oude is zo zeker, zo duidelijk, zo samenhangend geworden, dat ze voor nieuw kunnen doorgaan.”[2]

Je kunt veel te weten komen met boeken, kaarten en plaatjes op internet, zeker ook op het gebied van de Klassieken. Maar wanneer je de zaken “in het echt” ziet, krijgen ze opeens het reliëf van hun natuurlijke context. De lessen kunnen op hun juiste plek vallen. De Romereis is zo een zegel op zes jaar Latijn en/of Grieks. 

Een minder hoogdravende maar veel tastbare rede voor de Romereis is de kracht van het “zelf doen”. Die logica is ingeweven in het hele idee van de klassieken. Niet alleen reikt het onderwijs de prikkelende mythen, inspirerende verhalen en fraaie beelden aan, ook worden leerlingen altijd in de gelegenheid gesteld zelfstandig aan de slag te gaan met die mythen, verhalen en beelden. Scholieren moeten zelf de teksten kunnen lezen, niet steunen op de vertalingen van anderen. Ook daarom is er de reis naar Rome of Griekenland: zelf een kijkje nemen, en zelfstandig een indruk vormen. 

Tot slot is het mooi om deze ervaringen niet alleen op te doen. Zoals het inoefenen van de uitgangen van het passivum (-or, -ris, -tur, enzovoorts) of het uit het hoofd leren van de geboortejaren van Cicero, Caesar en Cassius (106, 100, 87 v. Chr.) niet alleen gebeurt, maar met de hele klas, zo is het ook mooi om de ervaring met de Oudheid in het echt samen op te doen. Daarbij: Hoewel sommige scholieren wellicht met hun ouders of vrienden wel eens op vakantie zullen gaan naar Rome of Griekenland, is het voor velen toch ook de eerste keer. De Romereis in schoolverband maakt het mogelijk dat scholieren samen deze ervaringen kunnen opdoen en delen. 

Hoewel er een kern van waarheid zit in de vermaningen van Augustinus, komt het zelf zien en beleven van de Romereis dus niet in de plaats van de lessen en de kennis. De Romereis of Griekenlandreis is nauw verweven met het onderwijs in de klassieken: zelfstandig kunnen ervaren, op gelijke voet met de anderen die voor ons, of met ons, dezelfde teksten lezen. De reis biedt iedereen persoonlijk de kans om de lange lessen van de afgelopen jaren te bezegelen met hun eigen beleving. 

[1] Conf. X c. VIII ‘Et eunt homines mirari alta montium, et ingentes fluctus maris, et latissimos lapsus fluminum, et Oceani ambitum, et gyros siderum, et relinquunt se ipsos, nec mirantur.’ 

[2] J.W. Goethe, Italienische Reise, c. 21 ‘Alle Träume meiner Jugend seh’ ich nun lebendig; die ersten Kupferbilder, deren ich mich erinnere (mein Vater hatte die Prospekte von Rom auf einem Vorsaale aufgehängt), seh’ ich nun in Wahrheit, und alles, was ich in Gemälden und Zeichnungen, Kupfern und Holzschnitten, in Gips und Kork schon lange gekannt, steht nun beisammen vor mir; wohin ich gehe, finde ich eine Bekanntschaft in einer neuen Welt; es ist alles, wie ich mir’s dachte, und alles neu. Ebenso kann ich von meinen Beobachtungen, von meinen Ideen sagen. Ich habe keinen ganz neuen Gedanken gehabt, nichts ganz fremd gefunden, aber die alten sind so bestimmt, so lebendig, so zusammenhängend geworden, daß sie für neu gelten können.’