Romeinse tempel, Griekse goden, Nederlandse klei

Afgelopen maand werd in Herwen, bij Zevenaar, een bijzondere opgraving gedaan. Op een terrein waar klei wordt gegraven voor de keramiekindustrie troffen archeologen een zeer volledig bewaard gebleven heiligdom aan uit de Romeinse tijd. De opgraving is tot nu toe goed voor 30.000 vondsten: munten, beeldjes, gebruiksvoorwerpen en soldatengereedschap. De vondsten laten zien hoe onze Nederlandse klei verbonden is met plaatsen van verder weg en langer geleden.

De nieuw opgegraven tempel lag in de limes: de noordelijke grensgebieden van het Romeinse Rijk, dat zich op haar hoogtepunt uitstrekte van Groot-Brittannië tot de Krim, Irak en Marokko. Het Nederlandse gedeelte van deze grens is ongeveer 150 km lang, en werd in 2021 tot Werelderfgoed uitgeroepen. Van dit soort heiligdommen, die een combinatie van de Romeinse cultuur met de Germaanse culturen waren, zijn meerdere exemplaren ontdekt. Nog nooit kon zo’n grote tempel echter zo volledig worden opgegraven.

Het vierkante heiligdom was gewijd aan Hercules Magusanus. Het eerste gedeelte van die naam zal wellicht bekend zijn. Hercules is de Latijnse naam voor Herakles, de held uit Griekse mythen die brute kracht en mannelijkheid symboliseert. Van zijn machtige twaalf taken zijn de het doden van de veelkoppige Hydra en het schoonmaken van de Augiasstallen nog als spreekwoorden in onze taal aanwezig. Deze held werd door Grieken en Romeinen als godheid vereerd. Het mag geen verassing zijn dat Hercules vooral bij soldaten, die aan de grenzen gelegerd waren, populair zal zijn geweest.

Magusanus is echter een onbekendere naam. Het betreft een leenwoord uit het Keltisch of het Germaans. In ieder geval was Magusanus voor de plaatselijke Germanen een belangrijke godheid die dapperheid en kracht symboliseerde. Zowel de Romeinen als de Germanen zullen in voor hen vreemde godheden iets van hun eigen religie hebben herkend. Zo ontstond de verering van Hercules Magusanus als combinatie-godheid tussen beide culturen.

Van een andere combinatie-godheid is eveneens een altaar ontdekt: de godheid Serapis De verering van Serapis ontstond in Egypte als samensmelting van de plaatselijke Osiris met de Griekse Zeus. Zijn verering werd in het Griekse Oosten en later door heel het Romeinse Rijk populair. Zo kan het zijn dat een altaar voor deze Egyptische godheid opduikt in de klei bij Herwen.

De opgravingen maken zo heel tastbaar dat de klassieke oudheid culturen van heinde en ver verbindt. Onder ‘onze eigen klei’ vinden we vreemde godheden, die op hun beurt ook weer een verbinding zijn tussen verschillende religies en culturen. Met deze opgravingen ontdekken we opnieuw hoe verbonden we zijn met ons eigen verleden, en het verleden van andere culturen. Zo bezien is het misschien een gedachte de kernboodschap van de VCN in een tijdcapsule te doen en in de buurt van Herwen te begraven voor later.