December: de tiende maand

De decembermaand geldt voor velen als een feestmaand; het is de maand van Sinterklaas, Kerst en Oud en Nieuw, maar ook Hannukah valt zo nu en dan in de twaalfde maand van het jaar. De naam ‘december’ reikt terug tot het oude Rome, en kan zo ook voor enige verwarring zorgen.

Oplettende etymologen zien immers het Latijnse woord voor tien, decem, terug in ‘december’. Ook het woord decimeter (één tiende meter), decimaal (één tiende), decathlon (tienkamp, nu de naam van een sportwarenhuis) hebben dezelfde stam. December is echter de twaalfde, niet de tiende maand van het jaar. Zouden de Romeinen zich hebben verteld?

Hetzelfde probleem als december delen ook september (septem is zeven), october (octo is acht) en november (novem is negen). Na augustus lijkt er dus verwarring te ontstaan tussen de Romeinse kalender en de onze.

Het probleem ligt echter dieper, in de maand maart. De oude, in nevelen en legenden gehulde Romeinse kalender begon in de maand maart. Vernoemd naar de oorlogsgod Mars was Maart de eerste maand na de winter waarin militaire expedities op touw konden worden gezet. Een goed begin voor een nieuw jaar, dus.

Naast oorlogszuchtig was de oude Romeinse kalender echter ook een maankalender. Daardoor konden vaste data na verloop van tijd behoorlijk gaan schuiven. Om dat te voorkomen werden in een nieuwe kalender voor maart twee maanden ingelast: Januari (vernoemd naar de tweekoppige godheid Janus, die zowel voor als achteruit kijkt) en Februari. Maart was zo niet meer de tweede, maar de derde maand van het jaar. De overige maanden bleven echter wel hun oorspronkelijke maand behouden. Zo kon het dat de ‘tiende maand’ uiteindelijk de ‘twaalfde maand’ is geworden.

December bleef overigens de laatste maand van het jaar, en was ook voor de Romeinen een feestmaand. Twee jaar geleden verscheen hier al een stuk over de Romeinse decemberfeesten.