Phaethon en de zonnewagen

Phaethon komt de twijfelachtige eer toe dat hij niet in de eerste plaats bekend is vanwege zijn heldendaden, maar vanwege een ongeluk. Phaethon was de zoon van de zonnegod Helios, die elke dag in de zonnewagen reed en zo verantwoordelijk was voor het daglicht. ’s Ochtends begon hij zijn rit in het oosten, ’s avonds stapte hij weer uit in het westen. Phaethon was onzeker. Mensen wilden niet geloven dat hij een zoon van de zonnegod was. Hij vroeg zijn vader toestemming om één dag de zonnewagen te mennen en na lang aandringen gaf Helios toe. Phaethons rit liep uit op een gruwelijke mislukking. Over het hoe en waarom bestaan verschillende lezingen, maar Phaethon verloor de controle over de paarden, de zonnewagen raakte op drift en scheerde rakelings langs de aarde. Op die dag veranderde Noord-Afrika in een woestijn en kregen de mensen in Afrika hun zwarte huidskleur. Oppergod Zeus voorkwam uiteindelijk een nog veel grotere ramp door Phaethon te doden met een van zijn bliksemschichten.

Waarom is dit verhaal nu nog steeds belangrijk?
De Grieken gebruikten hun mythen niet zelden om de wereld om zich heen te duiden: in het verhaal van Phaethon en de zonnewagen geven ze een verklaring voor het aanzien van onze wereld. In die zelfde Griekse oudheid ontstond in de zesde eeuw voor Christus een natuurwetenschappelijke traditie. De natuurfilosofen van de School van Milete waren de eersten die de ratio gebruikten om de wereld en de kosmos te verklaren. De bekendste is misschien wel Anaximander, die dacht dat alle materie voortkwam uit een oersubstantie die de basis vormt van alle stoffen die we kennen; de aarde zou ontstaan zijn uit een eeuwigdurende beweging van die oermassa. Wie een beetje thuis is in de wetenschap over de oerknal, herkent er wellicht iets in. Demokritos was de eerste die kwam met het idee dat alle materie is opgebouwd uit heel kleine deeltjes. Eeuwen later was het Aristoteles die als eerste stelde dat het aardoppervlak langzaam verandert.
In de Griekse oudheid ontstond zo een tweedeling die we vandaag ook nog steeds kennen: die tussen de kracht van het verhaal en de wetenschap.

Welke vragen roept dit verhaal op?
Deze tweedeling bestaat nog altijd. De status van ‘harde’ wetenschap in onze Westerse, rationele samenleving roept ook een tegenkracht op. Feiten en cijfers zijn lang niet voor iedereen genoeg. Mensen hebben ook behoefte aan andere verhalen en verklaringen en zetten zich soms zelfs af tegen wetenschap. Denk bijvoorbeeld aan het maatschappelijke debat over vaccinatie of aan mensen die stoppen met eten om te leven van ‘prana’, ofwel levensenergie. Waarom zetten we ons eigenlijk af tegen wetenschap? Welke diepere behoefte gaat hierachter schuil?